Nederland’s AI-droom wankelt: na de kabinetsval dreigt een digitale kater

🖋️ bert

# Een datacenter in de mist

Stel je een bruisend datacenter in de polder voor, waar techneuten van Nvidia en AMD werken aan een supercomputer die Nederland naar de top van de mondiale AI-race moet stuwen. Dit was de droom van de regering-Schoof: met 204,5 miljoen euro en een glanzend partnerschap zou Nederland Europa’s techhoofdstad worden. Maar op 3 juni 2025 viel alles in duigen. Geert Wilders trok zijn PVV uit de coalitie, het kabinet stortte in, en premier Dick Schoof diende zijn ontslag in bij koning Willem-Alexander. Nu Nederland afstevent op nieuwe verkiezingen, hangt de toekomst van die AI-droom aan een zijden draadje. Zal het land zijn ambitie waarmaken, of wacht ons een herhaling van de toeslagenramp?

# Een ambitieus plan in zwaar weer

Voor de val had het kabinet grootse plannen. In januari 2024 lanceerde minister van Digitalisering Alexandra van Huffelen een visie op generatieve AI, met vier pijlers: veiligheid, eerlijkheid, welzijn en duurzaamheid. De regering pompte 204,5 miljoen euro in een AI-faciliteit, in samenwerking met Nvidia en AMD, zoals aangekondigd door Economiezakenminister Dirk Beljaarts in januari 2025. “De wereld vecht om AI,” zei Beljaarts. “Wij willen vooroplopen.”

De supercomputer zou Nederland transformeren. In ziekenhuizen zou AI kanker sneller opsporen, zoals een proef in het Radboudumc al liet zien. In Rotterdam zouden slimme algoritmes de haven efficiënter maken. En burgers zouden razendsnel overheidsdiensten krijgen, van subsidies tot paspoorten. Een rapport van McKinsey schat dat AI de economie tegen 2030 met 100 miljard euro kan boosten. Amsterdam, met zijn AI Hub Noord-Holland, werd gezien als de poort naar Europa’s Silicon Valley.

Maar de kabinetsval gooit roet in het eten. Nu de PVV-ministers, waaronder Beljaarts, zijn opgestapt, is het onduidelijk wie de AI-plannen zal leiden. Het demissionaire kabinet, met VVD, NSC en BBB, mag alleen “oncontroversiële” onderwerpen behandelen, en AI is dat allerminst. “Dit is een ramp voor onze techambities,” zegt Bas Verhoeven, een Amsterdamse techondernemer. “Zonder politieke stabiliteit lopen we achter op landen als Duitsland en Frankrijk.”

# De PVV-schok: een bom onder de coalitie

De val van het kabinet kwam als een donderslag bij heldere hemel. Op 3 juni 2025 kondigde Geert Wilders aan dat zijn PVV de coalitie verliet, boos over het uitblijven van zijn “strengste asielbeleid ooit.” Negen PVV-ministers en staatssecretarissen, waaronder Zsolt Szabó (Digitalisering), stapten op. Premier Schoof noemde de move “onnodig en onverantwoordelijk,” maar diende toch zijn ontslag in bij de koning.

Szabó, een ex-VVD’er met een IT-achtergrond, had AI tot speerpunt gemaakt. Hij wilde de technologie “in alle haarvaten van de overheid” en pleitte voor verplichte trainingen voor ambtenaren. Maar zijn PVV-lidmaatschap wekte wantrouwen. “Een partij die polariseert, moet je niet laten sturen op AI,” zegt Lotte van der Meer, ethiekhoogleraar aan de TU Delft. Nu Szabó weg is, ligt de digitale portefeuille in limbo. Het demissionaire kabinet heeft VVD’er David van Weel tijdelijk aangesteld om Szabó’s taken over te nemen, maar zijn focus ligt vooral op asielbeleid, niet op technologie.

De politieke chaos heeft internationale aandacht getrokken. Kranten in Duitsland, België en de VS meldden de val, met liveblogs van HLN en VRT. Zelfs Donald Trump zou Wilders hebben gesteund voor zijn “verdediging van nationale identiteit,” volgens NL Times. Maar in Nederland overheerst woede. “Wilders heeft het land in de steek gelaten,” zei D66-leider Rob Jetten in het Kamerdebat. “Hij rent weg als het moeilijk wordt.”

# De toeslagenaffaire: een spook uit het verleden

De onzekerheid rond AI wordt verergerd door een pijnlijk trauma: de toeslagenaffaire. In 2019 verwoestte een algoritme van de Belastingdienst tienduizenden levens. Neem Aisha, een kapster uit Utrecht. “Ik werd als fraudeur bestempeld,” vertelt ze. “Mijn spaargeld was weg, mijn zaak ging failliet. Niemand kon uitleggen waarom.” Het algoritme, dat onterecht fraude signaleerde, leidde tot armoede en wanhoop. Het schandaal, dat Europa schokte, is een waarschuwing voor wat misgaat als technologie niet transparant is.

“De toeslagenaffaire laat zien dat AI levens kan breken. Zonder checks en balances is dit een tikkende tijdbom.” – Dr. Anna Schmidt, hoogleraar Digitale Democratie, Universiteit van Amsterdam

De EU AI Act, sinds 2025 van kracht, moet zulke drama’s voorkomen. Nederland test AI in een regulatory sandbox en bouwt een transparantieregister. Maar critici twijfelen. “De wet is een pleister op een open wond,” zegt Van der Meer. “Zonder onafhankelijke audits blijft AI een black box.”

# Wat nu voor AI?

Met nieuwe verkiezingen in oktober of november 2025 staat het AI-beleid stil. Een peiling van EenVandaag toont dat slechts 14% van de kiezers het kabinet-Schoof een succes vond, en 72% wil nieuwe verkiezingen. De PVV, die in 2023 nog 37 zetels won, staat nu op 20% in de peilingen, nek-aan-nek met GroenLinks-PvdA. Een nieuwe coalitie met de PVV lijkt onwaarschijnlijk, gezien de woede van VVD-leider Dilan Yeşilgöz en NSC’s Nicolien van Vroonhoven.

Dit laat Nederland in een lastige positie. De AI-faciliteit, een kroonjuweel van het kabinet, hangt in de lucht. “Zonder politieke wil wordt dit een lege huls,” waarschuwt Verhoeven. En dan is er de energierekening. Supercomputers vreten stroom, en met de klimaatcrisis in het achterhoofd eisen activisten zoals Sara de Vries groene garanties. “We kunnen geen techrevolutie bouwen op fossiele brandstoffen,” zegt ze.

Privacy blijft een heet hangijzer. Een CBS-enquête uit mei 2025 toont dat 68% van de Nederlanders vreest voor datamisbruik. De Autoriteit Persoonsgegevens onderzoekt of nieuwe AI-systemen GDPR-proof zijn. “Mensen willen weten: wie kijkt mee?” zegt een woordvoerder.

# Een kans te midden van chaos?

Toch gloort er hoop. Nederland’s techscene, met hotspots als Amsterdam en Eindhoven, blijft bruisen. De AI Hub Noord-Holland trekt talent en startups aan. In het Erasmus MC wordt AI al gebruikt om hartziekten te voorspellen. En in de logistiek bespaart AI miljoenen. “We hebben alles om te slagen,” zegt Verhoeven. “Maar we hebben een stabiele regering nodig.”

De val van het kabinet komt op een slecht moment, met een NATO-top in Nederland voor de deur. Schoof pleit ervoor om asiel, stikstof en wonen door te zetten, maar de Kamer bepaalt wat “oncontroversieel” is. AI staat niet hoog op die lijst.

# Een race tegen de klok

Nederland staat voor een keuze: vasthouden aan de AI-droom of verzanden in politieke chaos. De toeslagenaffaire blijft een waarschuwing dat technologie zonder transparantie giftig is. Wilders’ exit heeft het vertrouwen geschokt, en de vraag is of een nieuw kabinet de draad oppakt. “AI kan ons land veranderen,” zegt Van Huffelen. “Maar alleen als we het vertrouwen van de burger winnen.”

Terwijl de wereld kijkt naar Nederland – een land dat ooit vooropliep in innovatie – hangt de toekomst van AI in de balans. Wordt het een revolutie die ons verenigt, of een kater die ons splijt?

# Bronnenlijst

Reacties (0 )

Geen reacties beschikbaar.